Regio – Gemeenten zagen het aantal huishoudens in een inkomenscrisis verdubbelen de afgelopen jaren, tot bijna een miljoen. ‘Met ongekende compensatiemaatregelen helpen we inwoners om te kunnen overleven,’ aldus de VNG. ‘Het gevoel dat het druk aan de balie is wordt inmiddels door tal van rapporten ondersteund.’
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten wil nu een ‘doorbraak’ forceren op dit gebied. Zo moet er een lokale agenda bestaanszekerheid komen, en een gesprek met maatschappelijke partners. Als basis presenteert de gemeentekoepel het essay Bestaanszekerheid als belofte: naar een lokale agenda bestaanszekerheid.
In crisis
De bestaanszekerheid als grondwettelijke zorgplicht van de overheid verkeert volgens de VNG in een staat van crisis. ‘De houdbaarheid van deze crisisaanpak is zowel financieel als in de uitvoering beperkt. Het vraagt om fundamentele en uitvoerbare keuzes. We moeten het tij keren om een menswaardig bestaan veilig te stellen. Als we daar de komende tien jaar niet toe in staat zijn, ontstaat er een groep van onzekeren die voor een maatschappelijke splijtzwam kan zorgen.’
Gemeenten willen samen met het Rijk en andere partners komen tot een strategisch plan bestaanszekerheid voor de langere termijn van 10 jaar. ‘Om te voorkomen dat we van crisis naar crisis blijven gaan,’ aldus de VNG. ‘Hieraan dragen we bij met een eigen lokale agenda bestaanszekerheid.’
Drie nieuwe beloftes
Maatschappelijke partners wordt gevraagd zich aan te sluiten bij drie nieuwe ‘beloftes van bestaanszekerheid’. Ten eerste een inkomen dat genoeg is om van te leven. Daarvoor moeten de bijstand en het minimumloon omhoog. Ten tweede een maatschappij waarin iedereen zich mee kan ontwikkelen en tot slot een overheid die haar inwoners vertrouwt en die zelf betrouwbaar is.
De VNG wil het gesprek aangaan over de urgente maatregelen op de korte termijn en het langetermijnperspectief. Twee vragen staan daarbij centraal: wat is het stelsel waar we gezamenlijk naar toe willen en wat kunnen gemeenten hierin betekenen? Gemeenten zijn in ieder geval geen landelijke uitvoeringsorganisatie en willen bijvoorbeeld ook af van de uitkering van de energietoeslag.
Urgentie hoog
Op korte termijn moeten een aantal doorbraken worden bereikt. Op vijf thema’s is de nood volgens de gemeentekoepel hoog.
Het essay verklaart hierover het volgende:
- Terwijl gemeenten en Rijk bezig zijn om schuldhulpverlening te verbeteren en te versnellen zien we dat de schuldenindustrie meer jongeren in haar greep krijgt.
- Woonruimte is een medicijn dat sociale kosten voorkomt maar niet meer beschikbaar is voor iedereen, waardoor grotere sociale kosten ontstaan.
- Buiten het basispakket is zorg niet voor iedereen betaalbaar meer.
- De uitvoering is druk met de korte termijn, maar zijn we wel voldoende bezig met het best uitvoerbare stelsel over tien jaar?
- Ondanks de arbeidsmarkkrapte lukt het niet om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk te helpen en staat het voortbestaan van de sociale ontwikkelbedrijven onder druk.
Samenwerking
Naast de samenwerkingsrelaties waarin Rijk bepaalt en gemeente uitvoert en een gelijkwaardige relatie waarin Rijk en gemeenten samenwerken binnen eigen zelfstandige doelen, is volgens de VNG een derde vorm van samenwerking mogelijk. Het ‘omgekeerd medebewind’ waarin gemeenten signaleren en agenderen, met het Rijk komt tot beleid en het Rijk wetten invoert om de signalen te vertalen naar beleid en uitvoering.
Naast inwoners
Bestaanszekerheid is volgens het plan een ‘omkeringsthema’ waarbij gemeenten een grote urgentie zien om de komende tien jaar te komen tot een doorbraak. ‘Niet met het idee om grote verantwoordelijkheden van het Rijk over te nemen, maar wel vanuit onze verantwoordelijkheid om naast onze inwoners te staan en om de grondwettelijke belofte van bestaanszekerheid waar te maken.’
Brede definitie
Volgens de VNG moet het begrip bestaanszekerheid voldoende breedte krijgen om een reëel perspectief te schetsen. Dat vraagt ook dat CBS, SCP en CPB een brede definitie gaan hanteren. ‘Waar we in systemen problemen hebben opgedeeld in regels, is de leefwereld van inwoners ongedeeld.’ Daarvoor beschrijft de VNG vier pijlers van bestaanszekerheid: inkomenszekerheid, werkzekerheid, menselijke maat en basisvoorzieningen wonen en zorg.