Regio – Duizenden boeren moeten komend jaar besluiten wat zij willen met hun bedrijf: innoveren, verhuizen of stoppen. LTO Noord-voorzitter Dirk Bruins vindt dat het nu opnieuw te stil is vanuit de overheden. Boeren willen stappen zetten, zegt Bruins. Hij blikt terug en vooruit na een turbulent jaar.
“Ik moet eigenlijk meteen denken aan de woorden van Johan Remkes. “Hij zei: ik heb de wanhoop gezien in de ogen van heel redelijke mensen.” 2022 was het jaar waarin boeren wederom van zich lieten horen in de stikstofcrisis. “Er is echt veel op de sector afgekomen. Die voel ik continu, ook het ongemak.” Reden om nog een keer terug (en vooruit) te blikken met de voorman van de organisatie die opkomt voor boeren en tuinders. Een gesprek over protesten die over het randje gaan, de Randstad versus platteland en politiek Den Haag.
Frisse moed
Het is begin januari als na maanden van onderhandelen een nieuw kabinet aantreedt. Aan het landbouwroer neemt Henk Staghouwer plaats, en de ministerspost stikstof is in handen van Christianne van der Wal. Na een jaar vol boerenprotesten moeten zij proberen Nederland uit de stikstofimpasse te krijgen.
“We keken erg uit naar het nieuwe kabinet”, vertelt Bruins. LTO Noord is voor die tijd samen met VNO-NCW, natuurorganisaties en Bouwend Nederland bezig met het plan genaamd Duurzaam Evenwicht. “Bedoeld natuurlijk om uit die stikstofimpasse te komen. Dus ja, wij keken er erg naar uit. We dachten: nu gaat het echt gebeuren en komt er duidelijkheid en perspectief voor iedereen.” Tussen toen en nu is er natuurlijk een boel gebeurd, maar kort samengevat concludeert Bruins al snel dat er eigenlijk ook niets is gebeurd. “En ja, dat is toch eigenlijk best pijnlijk”, aldus de LTO-voorman. Als voorbeeld noemt hij de PAS-melders, die nog altijd in onzekerheid zitten over hun voortbestaan. “Sommigen van hen hangt een dwangsom van 130.000 euro per drie maanden boven het hoofd.”
Wat is een PAS-melder?
PAS-melder is een bedrijf of ondernemer die onder het oude Programma Aanpak Stikstof (PAS) geen vergunning hoefde aan te vragen voor zijn bedrijf in de buurt van kwetsbare natuur, maar simpelweg een melding kon maken van de berekende stikstofbelasting.
Ondernemers (vaak boeren) met PAS-meldingen waren tijdens het Programma Aanpak Stikstof (PAS) vrijgesteld van de vergunningsplicht vanwege een beperkte stikstofdepositie. De Raad van State oordeelde in mei 2019 dat de Nederlandse PAS-aanpak in strijd was met de Europese Habitatrichtlijn en dat deze ondernemers alsnog een vergunning moesten aanvragen. PAS-melders zijn ondernemers die ter goeder trouw handelden. Deze ondernemers kwamen buiten hun schuld in deze situatie terecht. Het kabinet wil samen met provincies de PAS-melders versneld van een vergunning voorzien en stelt hiervoor 250 miljoen beschikbaar.
Stikstofkaart
In juni barst de bom als stikstofminister Van der Wal met haar plannen voor het terugdringen van de stikstofuitstoot komt. “Ja, dat kan ik mij nog heel goed herinneren”, zegt Bruins nu met een lach. “De wereld ontplofte.” Boerenorganisaties vallen vooral over het al eerder uitgelekte stikstofkaartje. Op dat kaartje staat per gebied aangegeven hoeveel procent stikstof er gereduceerd moet worden. Rondom Natura 2000-gebieden gaat het om 70 procent minder. De provincie laat al gauw weten dat het de kaart van tafel veegt.
Later in het jaar trekt minister Van der Wal de kaart ook weer in. Volgens Bruins is het een voorbeeld van hoe de politiek maar niet echte oplossingen voor de crisis lijkt te hebben. “Politiek gezien vindt men het ingewikkeld. Ze komen dan met halve oplossingen die niet klaar zijn. En ook de communicatie is buitengewoon onhandig”, aldus de LTO Noord-voorman.
Boerenprotest
Agrariërs laten gedurende het jaar meerdere keren van zich horen. Na het naar buiten komen van het stikstofkaartje staan ze met trekkers voor het huis van de minister om haar een ‘ontslagbrief’ aan te bieden. Ze gaat kort met ze in gesprek, maar geeft ook aan dat de actie te ver gaat. Binnen zitten haar kinderen volgens Van der Wal te trillen. In het Gelderse Stroe komen tienduizenden boeren bij elkaar om hun stem te laten horen.
Ook blokkeren ze een dag Groningen Airport Eelde, en parkeren ze hun trekkers voor de ingang van meerdere distributiecentra. Het provinciehuis in Drenthe is ook meerdere malen het toneel van protest. “We zitten nu al zo’n drie jaar aan tafel en schieten niks op”, aldus een boze boer tijdens een van de demonstraties.
Boeren dumpten ook afval op snelwegen ‘Over het randje’ Naast de bekende manieren van demonstreren gooien boeren het ook over een andere boeg. Ze dumpen afval op snelwegen en op- en afritten. Ook staat op sommige plekken de berm in brand. Volgens Bruins ging dat te ver. “Ja absoluut.
Ze hebben op het randje gebalanceerd en sterker nog, ook wel eens er overheen. Ik word dan in interviews al gauw gevraagd dat te veroordelen. Dan kom ik terug op wat Remkes zei, en daarmee vergoelijk ik niets. Maar hij had het over de wanhoop in de ogen van redelijke mensen.” “En dan zie je soms dus dat mensen zo wanhopig zijn, zo radeloos. Dan ga je soms best domme dingen doen”, gaat hij verder. “Ik pas altijd erg op met veroordelen. Je moet zeggen dat dingen niet goed zijn, maar dat is wat anders dan veroordelen. Maar je moet altijd goed kijken naar de achtergrond en context, voordat je er wat over zegt.”
Omgekeerde vlag
Een andere nieuwe protestvorm is de omgekeerde driekleur die in de loop van het jaar op steeds meer plekken te zien is. En niet alleen bij boeren, maar ook bij veel mensen die de beroepsgroep steunen. Volgens Bruins een pijnlijk signaal over hoe er wordt omgegaan met de democratie. “Het zit hem in een stuk ongenoegen. En dat heeft meerdere oorzaken, maar het gevoel van dat er niet geluisterd wordt overheerst. Kijk naar de toeslagenaffaire of in Groningen wat er gebeurt rondom het gas.” Volgens de LTO-voorman zou het al een slok op een borrel schelen als de overheid zelf wat meer vertrouwen heeft in de maatschappij. “Want ik denk dat de maatschappij best heel veel zelf kan.”
Remkes van stal
Je kunt concluderen dat tot halverwege 2022 het nou niet bepaald soepel loopt rondom de stikstofimpasse. Wanneer alle organisaties niet meer met elkaar willen praten haalt het kabinet een oudgediende van stal: Johan Remkes. Hij moet als bemiddelaar zorgen voor rust in de boerentent. Hij krijgt uiteindelijk de verschillende boerenorganisaties en de politiek weer aan het praten. “Wat ik aan hem erg waardeer is dat hij met open vizier het gesprek is ingegaan”, blikt Bruins terug. “Hij benoemde na de gesprekken de pijnpunten van beide kanten. Dat wij als boerensector moeten bewegen – en daar zijn we ook mee bezig – en hij concludeerde dat politiek Den Haag gewoon erg slecht luistert.”
Kloof
Remkes heeft het tijdens de persconferentie over zijn aanbevelingen ook over de kloof tussen stad en het platteland. “En dat is niet alleen met stikstof”, aldus Bruins. “Zonder nu Calimero te willen zijn. Maar het platteland wordt nog wel eens vergeten. Er wordt erg Randstedelijk geredeneerd, bijvoorbeeld ook over bereikbaarheid. Ze moeten eens wat meer kijken naar wat besluiten betekenen voor buiten de Randstad.”
Bemiddelaar Remkes laat al gauw weten dat het doel om in 2030 het aantal stikstof te halveren sowieso niet van tafel gaat. Na maanden van gesprekken presenteert hij zijn definitieve bevindingen. Zo moet volgens hem het kabinet zorgen dat 500 tot 600 grote veehouderijen en andere stikstofuitstoters in de buurt van kwetsbare natuurgebieden binnen een jaar stoppen.
Stopbonus
Dat moet het liefst op vrijwillige basis, maar als dat niet lukt, dan gedwongen. Ook vindt hij dat het kaartje van minister Van der Wal van tafel moet. Later maakt het kabinet bekend de adviezen van Remkes grotendeels over te nemen. Verder kondigt het kabinet een stopbonus aan voor boeren in de buurt van natuurgebieden. Vanaf april 2023 krijgen duizenden boeren een aanbod. Ze kunnen innoveren, verhuizen of stoppen. Bij laatstgenoemde optie krijgt hij 120 procent van de waarde van de boerderij. Hoe nu verder?
Remkes gaf volgens Bruins nieuwe energie aan de boeren. “Hij heeft zijn rol netjes vervuld”, blikt hij terug. Maar hoe nu verder in 2023? “Dat is toch best een lastige”, erkent de LTO-voorzitter. Volgens hem blijft het op dit moment toch weer te stil. “Er moeten nu plannen gemaakt worden. In het voorjaar van 2023 zou er wat moeten liggen.” Provincies moeten aan de slag met plannen voor gebiedsprocessen. Bruins pleit in ieder geval voor duidelijke randvoorwaarden voor alle boeren. “Men blijft vooral hameren op uitkoop en laat andere maatregelen onbenut. Er ligt veel geld op de plank voor innovatie of het aanpassen van de bedrijfsvoering. We willen aan de slag, maar zorg dan ook dat het geborgd is dat als ze dat doen, ze ook zeker weten dat het goed genoeg is.”
Positief
Bruins eindigt zijn terugblik met een positieve boodschap. “Want zo zit ik in elkaar”, vertelt hij met een lach. “Al is dat soms best lastig als ik zie wat er bij boeren speelt. Maar iedereen wil blijven eten, wij zorgen voor dat eten en drinken. Voor goede, groene producten. Er zal altijd ruimte zijn voor land- en tuinbouw. En als ik toch een veranderende houding bespeur, dan hoop ik dat we in 2023 echt stappen kunnen maken.”