Regio – Het restant van de energietoeslag voor 2023 kan pas uitgekeerd worden als de wetswijziging in de Participatiewet ingaat. Naar verwachting is dat in de zomer. De eerste 500 euro van de 1800 euro toeslag mag wel nu al worden uitgekeerd, dat kon ook al eind vorig jaar. Voor inwoners wordt het waarschijnlijk in het najaar dat ze de toeslag ontvangen, zodat ze het kunnen gebruiken voor de winter daarop.
Afgelopen Prinsjesdag werd bekend dat gemeenten ook in 2023 weer verantwoordelijk zijn voor het uitkeren van een energietoeslag van 1300 euro aan inwoners. Daar mocht 500 euro al van worden overgemaakt in 2022. Voor gemeenten die dat gedaan hebben is er dit jaar nog 800 euro uit te keren. Volgens verantwoordelijk minister Schouten hebben de meeste gemeenten de toeslag van 2022 nog niet volledig uitgekeerd en dus nog de ruimte om nu wat te doen.
Onduidelijkheid
Net als bij de start van de energietoeslag was er ook nu weer onduidelijkheid over de uitkering. Met de wijziging van de Participatiewet, ook wel Wet energietoeslag 2023 genoemd, moeten de regels voor gemeenten voor het uitkeren duidelijker worden. Zo zijn de doelgroepen explicieter benoemd. Het was alleen niet voor alle gemeenten helder dat ze nu niet vooruit mochten lopen op de wetgeving, zoals dat in 2022 wel kon.
Al aanvragen
Meerdere gemeenten communiceerden al dat inwoners de toeslag konden aanvragen. Zo maakte Schiedam in december bekend dat inwoners die in 2022 een uitkering of individuele inkomenstoeslag ontvingen, zo snel mogelijk automatisch de toeslag van 1300 euro zouden krijgen. Emmen communiceerde in november dat inwoners met een minimuminkomen ook in 2023 snel de energietoeslag van 1.300 euro zouden ontvangen.
Dat komt volgens de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) doordat het Rijk zeer onduidelijk communiceerde wanneer gemeenten mochten gaan uitkeren. ‘Het lag namelijk altijd in de lijn der verwachting dat het vanaf januari zou kunnen. Het kwam als een onaangename verrassing dat dit niet mocht,’ zei Peter Heijkoop van de VNG onlangs in Pointer op NPO Radio 1.
Miscommunicatie
‘Het is echt heel vervelend dat hier onduidelijkheid en daardoor miscommunicatie over is ontstaan,’ aldus een woordvoerder van minister Schouten. ‘Vooral voor de inwoners die willen weten waar ze aan toe zijn.’
Het ministerie laat weten: ‘Voor veel huishoudens met een laag inkomen was de nood begin vorig jaar hoog door de hoge energieprijzen en de duurdere boodschappen. Het kabinet vond het belangrijk dat gemeenten deze huishoudens zo snel mogelijk lucht konden bieden door het verstrekken van een eenmalige energietoeslag, van toen 800 euro. Daarom vond de minister het te rechtvaardigen dat gemeenten al mochten uitkeren, nog voordat de wet door de Kamers was.’
‘Iets gedaan wat niet mag’
Schouten kreeg gisteren in het commissiedebat over Armoede en schulden ook de vraag vanuit de Tweede Kamer: ‘Waarom nu niet op vooruitlopen op de wet zoals vorig jaar?’ De minister vind het ‘best bijzonder’ dat de Kamer de vraag stelt om zonder wet iets te doen, waar nog niet over is besloten. ‘Vorig jaar heb ik die stap genomen, omdat het toen heel acuut was en er op dat moment niet anders was. Ik heb toen eigenlijk iets gedaan wat niet mag. Daar heeft de Kamer gelukkig achteraf mee ingestemd, maar mij ook terecht verzocht: betrek ons er volgende keer netjes bij.’
En dat is ‘precies wat ze nu aan het doen is,’ zegt Schouten. ‘Er is een wetsvoorstel in de maak, dat wil ik zo spoedig mogelijk bij u hebben, in ieder geval in maart. Hoe sneller het behandeld wordt, hoe sneller gemeenten ook duidelijkheid hebben voor de rest van het jaar.’
Geen reden
Inmiddels is ook het koopkrachtpakket in werking getreden dat het kabinet in de Miljoenennota van 2022 bekendmaakte. Daarnaast is er nu ook het Tijdelijk Noodfonds Energie. Inwoners moeten zelf een aanvraag doen, gemeenten is gevraagd om hen daarop te wijzen.
‘Er is daarom geen reden om af te wijken van het normale proces, namelijk de behandeling door beide Kamers van het wetsvoorstel,’ aldus het ministerie. ‘Het kabinet zet alles op alles om deze wet zo snel mogelijk in te voeren. De energietoeslag 2023 kan worden aangevraagd zodra de nieuwe wet is aangenomen. Dit is naar verwachting vanaf juni 2023.’
Uitkeermomenten
De VNG vroeg in hun reactie op het wetsvoorstel of het Rijk toe wilde staan dat er in 2023 verschillende uitkeermomenten zijn voor de toeslag en dat dit ook tussen gemeenten verschilt. ‘Eigenlijk net zoals in 2022 toen de energietoeslag in de loop van het jaar twee keer is verhoogd en een deel van de middelen voor 2023 naar 2022 is overgeheveld.’ De gemeentekoepel stelde dit voor ‘om zo veel mogelijk kunnen aansluiten bij wat uitvoeringstechnisch haalbaar is en wat inwoners het beste helpt’.
Wachten op wet
Maar dit gaat dus niet gebeuren. Het is nu duidelijk dat er gewacht moet worden op de wetswijziging. Nu meldt Schiedam dan ook dat de energietoeslag 2023 nog niet kan worden uitgekeerd. ‘Door het uitblijven van landelijke wetgeving kunnen we nog niet uitbetalen. De regering denkt dat aanvragen en uitbetalen pas in of na juni 2023 kan worden gedaan.’
Emmen geeft aan dat wat ze eerder communiceerden ‘helaas niet mogelijk is, omdat een verandering van de wet nodig is’. Iedereen die recht heeft op energietoeslag krijgt alvast 500 euro. De gemeente legt het goed uit op de website. ‘Inwoners met een minimuminkomen die bekend zijn ontvangen het voorschot automatisch. Inwoners met een laag inkomen waarvan de gegevens niet bekend zijn, kunnen de energietoeslag vanaf 1 februari aanvragen. Zodra er rond de zomer duidelijkheid is over de totale hoogte van de energietoeslag, betaalt de gemeente het overgebleven deel.’
Verloop
Het is volgens het ministerie nu aan de Kamers wanneer ze de wet in behandeling nemen. ‘Wij doorlopen de stappen zo snel als we kunnen.’ De adviesaanvraag lag op 23 december bij Raad van State, het advies volgde een maand later. De conclusie is dat er nog een en ander moet worden aangevuld. Het ministerie verwacht het voorstel uiterlijk maart bij de Tweede Kamer te kunnen indienen.
Geld
Een ander punt dat nog op tafel ligt is de nieuwe verdeelsleutel van het geld voor 2023, die is samen met onder meer de VNG en Divosa aangepast. Uit een peiling van Divosa kwam vorige week naar voren blijkt dat voor bijna de helft van de gemeenten die gereageerd hebben (48 procent) het budget niet toereikend is: de kosten van de toeslag zelf en de uitvoering vallen hoger uit. Een kwart van de gemeenten komt ongeveer uit met het budget. Een vijfde houdt juist geld over.
‘We hebben de signalen ontvangen dat door de verdeling van vorig jaar met name kleine gemeenten tekorten hebben, maar de beschikbare informatie geeft nog geen volledig beeld. De minister zit heeft doorlopend overleg met de betrokken partijen over de uitvoering van de energietoeslag, ook hierover. Het bereik van de regeling is met 90 procent erg hoog. Bij het bedrag dat voor de energietoeslag 2022 door het Rijk is vrijgemaakt, is uitgegaan van een bereik van 100 procent . Overall zou het dus dekkend moeten zijn.
Hoog ingeschat
Volgens het advies van de Raad van State maakt de toelichting bij het wetsvoorstel niet duidelijk hoe de middelen via het gemeentefonds adequaat verdeeld zullen worden over gemeenten. En daarmee ook geen zekerheid. Opvallend is dat de RvS de geraamde uitvoeringslasten hoog vindt ingeschat.
‘Uit de toelichting blijkt dat 900 miljoen euro beschikbaar wordt gesteld voor de continuering van de energiecompensatie, waarvan 100 miljoen voor de uitvoeringskosten. Verwacht mag worden dat de uitvoering van de regeling voor 2023 eenvoudiger is dan in 2022, omdat gemeenten nu kunnen beschikken over een redelijk betrouwbaar bestand van de gebruikers. Het is niet duidelijk waarop de geraamde hoge uitvoeringslasten zijn gebaseerd,’ schrijft de RvS en adviseert daarom de toelichting op dit punt aan te vullen.
Tekorten
In het commissiedebat antwoordt de minister op vragen over de verdeling van het geld. ‘Wat betreft vorig jaar hebben grosso modo sommige gemeenten over en zijn er nog een paar die een tekort hebben.’ Er klonk dan ook de roep om compensatie, maar Schouten vindt dat niet nodig omdat in het geld voor 2023 ook een deel uitvoeringskosten zit. ‘Die zijn even hoog als vorig jaar. Gemeenten weten veel meer wie ze moeten bedienen dus ze zullen lager zijn dan in 2022, maar dat heb ik toch beschikbaar gesteld. Gemeenten kunnen dat inzetten als ze op onderdelen nog een tekort hebben.’ Daarmee is gelijk de vraag van de RvS beantwoord.