Het gaat om buitenlanders die rechtmatig in Oekraïne verbleven ten tijde van de Russische inval en zijn gevlucht voor de oorlog. In Nederland worden deze mensen opgevangen in gemeentelijke opvanglocaties. Aanvankelijk zou hier op 4 maart 2023 een einde aan komen. Maar omdat het gehele proces, waaronder ook het beëindigingsproces, niet goed was voorbereid, is in februari deze datum verschoven naar 4 september 2023.

Nauwelijks asielaanvragen

‘De verwachting is steeds geweest dat derdelanders vanaf 4 september elders worden opgevangen. Ofwel door het COA omdat een asielaanvraag werd ingediend, dan wel dat ze terugkeren naar het land van herkomst, schrijft VNG-directeur Leonard Geluk’aan de staatssecretaris. ‘Sinds kort is gebleken dat de meeste derdelanders geen aanvraag hebben ingediend en ook niet zijn teruggekeerd. Dit heeft tot gevolg dat naar verwachting op 4 september het recht op opvang voor circa 2500 mensen stopt. Op dat moment worden burgemeesters geconfronteerd met een groep mensen waarvoor geen juridische basis voor opvang meer is.’

Veel onduidelijkheid

De VNG vraagt de staatssecretaris onder meer om een juridische onderbouwing van het beëindigen van de regeling. Verder is het verzoek om een risicoanalyse te maken op mogelijke onrust en onveiligheid op de opvanglocaties en op straat. Ook wil de VNG dat mensen die derdelanders in huis hebben goed worden geïnformeerd. Dat geldt ook voor werkgevers bij wie ze in dienst.

Bij derdelanders gaat het vooral om mensen uit Syrië of Afrikaanse landen. Zij verbleven in Oekraïne op een tijdelijke verblijfsvergunning toen daar de oorlog uitbrak, bijvoorbeeld voor studie of werk. Op 4 september moeten ze allemaal vrijwillig zijn vertrokken of een asielaanvraag hebben ingediend. Sinds vorige maand is door het kabinet een vertrekregeling voor deze groep opgezet. Ze krijgen ondersteuning en eventueel een financiële bijdrage als ze op korte termijn vrijwillig terugkeren naar hun moederland.

Rechtszaken lopen nog

Intussen loopt er nog een aantal rechtszaken tegen het kabinetsbesluit om de Europese richtlijn Tijdelijke Bescherming (RTB) voor deze groep te beëindigen. De rechtszaken zijn nog niet in hoger beroep afgehandeld. Er bestaat daarnaast een reële kans dat nog meer rechtszaken worden gestart die ook tot de hoogste rechter doorlopen. Het risico is daarom groot dat hier niet voor 4 september 2023 duidelijkheid over komt. En dat gemeenten ook met dit opvangprobleem worden opgezadeld.